Margriet de Moor schreef al eerder korte verhalen, maar is toch vooral bekend geworden met haar romans. Het met de AKO-literatuurprijs bekroonde Eerst grijs dan wit dan blauw, over een stel sociale klunzen, is de bekendste, maar ook boeken als De verdronkene en De schilder en het meisje trokken de aandacht.

In al die boeken is haar stijl licht, transparant en impressionistisch, ook een kenmerk van haar jongste verhalenbundel Meneer en mevrouw God. Het lijkt wel de titel van een kinderboek en dat is niet toevallig - De Moors manier van vertellen is soms haast kinderlijk fantasierijk. Zoals in de twee quasi-biografische componistenverhalen, over de jonge Mozart en de oude Haydn. Haydn ligt te sterven en terwijl het napoleontische oorlogsgekletter om hem heen opklinkt, herinnert hij zich mooie momenten uit zijn jeugd en zijn muzikale loopbaan. De piepjonge Mozart wordt tijdens zijn bezoek aan Holland bevangen door een gevaarlijke koorts en ligt vreemd te ijlen.

De Moor houdt ervan mensen op hun kwetsbaarst te verbeelden, of het nu historische figuren zijn of personages uit haar verbeelding.

De meeste van de zestien verhalen in deze bundel zijn niet meer dan schetsen, miniatuurtjes. Een klein aantal overstijgt die kwalificatie, met name 'Ach! Hoe!', over een wondermooi stel dat een al even mooi kindje krijgt dat echter doodgeboren wordt. Die schoonheidsaanbidding van De Moor werkt mij weleens op de zenuwen, alles moet mooi en teer en bijzonder zijn, waartegen ze de lelijke wereld van alledag afzet.

In het titelverhaal 'Meneer en mevrouw God' bespreekt het goddelijke echtpaar de schepping op een quasi-naïeve manier die in de verte aan het werk van Toon Tellegen doet denken. Aan het eind schenkt het scheppende stel de mensheid de digitale wereld, maar je krijgt het gevoel dat dat een vergissing is die de wereld (van schoonheid en romantiek natuurlijk) in een diepe stilte stort, die slechts verstoord wordt door het niet-digitale geluid van een fietsbel.

Margriet de Moor wil koste wat het kost schoonheid zien in deze wereld, ook als er kinderen doodgeboren worden. Je zou kunnen zeggen dat zij in haar verhalen en romans de wereld heelt.

'Het massavermaak verlangt lelijkheid', schrijft ze in de autobiografische herinnering aan haar geboorteplaats Noordwijk die, nu vergeven van toeristische attracties, voor haar toch nog steeds de exclusieve schoonheid van vroeger bewaart. Het verhaal heet dan ook 'Mooi', wat je in al zijn kortheid wel de samenvatting van haar schrijverscredo kunt noemen.

Hoewel zij relatief laat debuteerde - op 47-jarige leeftijd met de verhalenbundel Op de rug gezien - heeft Margriet de Moor inmiddels een rijk en tintelend oeuvre opgebouwd dat in vele talen is vertaald en hooglijk is geprezen. Maar wonderlijk genoeg is het in Nederland nog nooit met een oeuvreprijs bekroond. Het korte verhaal is voor haar altijd een wezenlijk genre geweest. Ze beschouwt het als niet minder noodzakelijk dan haar romans. 'Want van alle literaire vormen', noteerde De Moor in 1995 in haar bundel Ik droom dus, 'is het verhaal het meest geschikt om mee te spelen en experimenteren in het verbijsterend dubbelzinnige gebied van de feiten en de woorden.'

In het openingsverhaal van haar nieuwe verhalenbundel Meneer en mevrouw God ligt Joseph Haydn in bed te sterven, terwijl de troepen van Napoleon de stad Wenen om hem heen in puin schieten. Maar het gebulder en geratel, de ontploffingen en inslaande kanonskogels deren de oude componist niet. Zachtjes begint spookmuziek in zijn hoofd te flemen, zielenstemmen klinken in hem op en voor zijn geestesoog verschijnen schimmen van het verleden.

De vorm van het openingsverhaal weerspiegelt de compositie van de hele bundel: een symfonie van het geheugen, waarin losse herinneringen en fantasieën vloeiend en welluidend in elkaar overgaan of op elkaar botsen. Toch heeft elk verhaal een eigen vorm en toon, en is vanuit een ander perspectief geschreven.

Voor wie het werk van De Moor kent, bevat Meneer en mevrouw God een web van verwijzingen. Als Joseph Haydn op zijn sterfbed terugdenkt aan hoe hem als 12-jarig jongetje door zijn koordirigent in de Stephansdom werd verteld dat hij zich zou moeten laten castreren om zijn engelenstem te behouden - een historisch gegeven: de vader van Haydn voorkwam het ternauwernood - denk je óók onmiddellijk aan De virtuoos, haar roman over de liefde van een Napolitaanse aristocrate voor een castraatzanger in de 18de eeuw.

De Moor werd als musicus opgeleid, studeerde aan het conservatorium en heeft een indrukwekkende kennis van de muziekgeschiedenis en de levens van de grote componisten. Maar wat vooral treft is haar eigen compositorische vermogen en de muzikaliteit van haar stijl. Ze is geen ouderwetse historische verteller die zich verliest in de feitjes of archaïsmen, ze tekent scènes uit waarin je je als lezer moet verliezen. De tijd van toen is in haar verhalen heel vanzelfsprekend de tijd van nu. Je ziet haar personages voor je en beweegt als vanzelf met ze mee.

In het tweede verhaal komen een man en een vrouw poseren voor Rembrandt, de held van De Moors roman De schilder en het meisje, waarin Rembrandt overigens nadrukkelijk níét bij naam wordt genoemd.

'Wie moeten we zijn?', roept de vrouw in pure verbazing uit in De rode jurk als ze in het atelier van de oude, brommerige schilder zijn wonderbaarlijke garderobe aanschouwt. 'Een huwelijkspaar', zegt Rembrandt - die net zijn eigen vrouw aan de pest heeft verloren - en trekt een rode jurk tevoorschijn. Haar man krijgt een diepgouden kostuum aan. Zij gaat op zijn linkerknie zitten, hij legt zijn rechterhand teder op haar buik. Zij haar hand op de zijne. Eindeloos is Rembrandt bezig met hun handen.

Hier zijn we getuige, voor wie het nog niet doorhad, van het ontstaan van het schilderij dat eeuwen bekend stond als Het Joodse bruidje en waarvan we inmiddels weten dat Rembrandt het verhaal van Isaak en Rebekka erop heeft verbeeld. 'De leukste date uit de Bijbel, en dan nog wel eentje van een getrouwd stel.'

Pas in een later stadium zal Rembrandt het paleis en de uit zijn raam spiedende koning Abimelech van het schilderij hebben afgesneden - en bleef alleen het portrait historié van Isaak en Rebekka over. In De rode jurk komt het echtpaar maanden na het poseren terug op het atelier om het resultaat te bekijken. Ze schrikken. Rembrandt heeft alles naar zijn hand gezet. Ze herkennen zichzelf niet meer. Toch zijn ze het. 'Poseren, weet ik sindsdien, is je laten bedwelmen door je eigen dromen omgeven door die van de schilder.'

Margriet de Moor kijkt als een schilder, en schrijft als een componist. Het klinkt misschien ingewikkeld en abstract, die verwijzingen naar de parallelle werelden van de kunst, de muziek, de Bijbel en haar eigen werk. Maar dat zijn de verhalen in Meneer en mevrouw God toch niet. Ze zijn juist verrassend helder, concreet en vanzelfsprekend.

Zo luidt haar versie van het verhaal van Judith en Holofernus eenvoudigweg Hoofd afhakken. En de schepping van de aarde, het wikken en wegen over het lot van de mensen, beschrijft zij in een alledaagse, frivole scène: meneer en mevrouw God liggen samen in bed.

'Laat op de avond, toen het leeslampje uit was, sprak God tegen zijn vrouw: ''t Bevalt me niet.'

Ze draaide zich op haar zij, legde haar hand op zijn buik, dacht: o nee hè, niet weer, en suste: 'Ga nou maar slapen."

Margriet de Moor verbeeldt het hemelse aards, en het aardse hemels. In verschillende verhalen keert ze terug naar Noordwijk aan Zee. Ze schetst het dorp van haar jeugd op melancholieke wijze, het grote gezin van tien kinderen waarin zij opgroeide, haar vader, het hoofd van de katholieke ulo. De plek waar zij in de oorlogswinter van 1941 werd geboren vestigde in haar een eeuwig verlangen naar zee.

Maar Noordwijk is óók het dorp dat zij als schrijver exploiteert. Het vertrouwde decor om haar verbeelding de ruimte in te geven. Niet voor niets gaat de schrijver in het verhaal Mooi met haar zusje naar het strand bij Zuid. Het is de plek waar haar roman Eerst grijs dan wit dan blauw begint. 'Als het gaat om de strijd tussen mooi en lelijk zal de kunst het wel altijd van de werkelijkheid winnen.'

Zo is het in elk geval in de mooie verhalen van Margriet de Moor.

****

De Bezige Bij; 160 pagina's; € 23,99.