Absolute heldin in deze derde roman van Maggie Shipstead is Marian Graves, de maakster van een bíjna de wereldbol omspannende vlucht, in 1950, wier noodlot op pagina 1 al duidelijk lijkt. 'Ik heb mezelf een belofte gedaan', schrijft ze in een teruggevonden logboekaantekening. 'Mijn laatste afdaling zal geen machteloze tuimelpartij zijn, maar een stootduik als van een jan-van-gent, een doelbewuste duik recht op iets diep in zee af.'

Dat ze kort daarop nabij Antarctica spoorloos verdween, weerhoudt je er niet van ademloos te lezen over haar belevenissen van daarvoor. Hoe zij en haar tweelingbroer Jamie als zuigelingen werden gered van een zinkend schip door hun vader, de kapitein.

Hoe ze als onbestorven weeskinderen in Montana belandden, onder de wat achteloze hoede van hun vrijgezelle oom Wallace, een gokverslaafde kunstschilder. Hoe Marian daar haar kinderdromen waarmaakte dankzij vlieglessen betaald door 'bootlegger tijdens de Drooglegging' Barclay Macqueen, met wie ze later in een wurghuwelijk terechtkwam. Of hoe ze in de Tweede Wereld- oorlog Spitfires vloog in een volledig vrouwelijke RAF-eenheid.

Die meeslepende episodes worden afgewisseld door hedendaagse hoofdstukken rond Hadley Baxter. Een door de wol geverfd voormalig kindsterretje uit Hollywood dat na een roddelbladschandaal haar lucratieve rol in een Twilight-achtige fantasyfilmreeks verliest, en haar carrière nu hoopt te redden met de hoofdrol in een biopic van... Marian Graves.

De toon van beide verhaallijnen is totaal verschillend, maar de combinatie wérkt. Waarbij helpt dat Shipstead talloze parallellen schept tussen Graves en Baxter. Vooral de historische delen worden ondertussen bevolkt door een stoet aan ijzersterk geportretteerde figuren en bijfiguren.

Er zijn smakelijke uitweidingen over alles van de luchtvaartgeschiedenis tot aan Sitting in the Water Grizzly, een achttiende-eeuwse native American die feitelijk een trans man avant la lettre was. En de ontknoping is nog een bevredigende verrassing ook.

Echt waar: dit is een droomvlucht van een boek.

Verberg tekst

Eigenlijk zou De grote cirkel van Maggie Shipstead een bijsluiter moeten bevatten: 'Pas op! Als u aan dit boek begint, kunt u niet meer terug. Kan uw sociale omgeving dit aan? Bent u bereid nachtrust in te leveren?'

Jawel, De grote cirkel (Great Circle) is zo'n boek dat je helemaal opzuigt, een onstuitbare reeks gebeurtenissen aaneenrijgt en je na 672 pagina's een beetje verweesd achterlaat. Je voelde het natuurlijk al de hele tijd aankomen, tussen je rechterduim en -wijsvinger, maar het afscheid van de personages die je al die tijd hebt gekoesterd valt toch een beetje zwaar.De grote cirkel vertelt het verhaal van twee vrouwen die elkaar nooit ontmoeten, maar wier zowel contrasterende als elkaar spiegelende levens niettemin nauw met elkaar verweven raken. De eerste is Marian Graves, geboren in 1914 en ooit een legendarische luchtvaartpionier. Zij is in 1950, tijdens een vlucht rond de aarde via de beide polen, vlak voor haar eindbestemming verdwenen. Vele jaren later is haar logboek gevonden.

Op basis van dat logboek is ooit een levensverhaal-in-romanvorm verschenen. Die roman zal in 2014 worden verfilmd, waarbij de rol van Marian Graves zal worden gespeeld door de tweede hoofdpersoon van De grote cirkel: Hadley Baxter. Voor Hadley is dit een kans op rehabilitatie, nadat ze eerder wegens een schandaal is ontslagen als vrouwelijke hoofdrolspeler in een populaire romantische filmreeks.

Shipstead wisselt in haar boek de verhaallijnen van Marian en Hadley af, maar besteedt veruit de meeste aandacht aan de interessantste van de twee: Marian.

De grote cirkel begint in 1914, als de pas enkele maanden oude Marian samen met haar tweelingbroertje Jamie en hun ouders per oceaanstomer van de Verenigde Staten naar Groot-Brittannië varen. Belangrijke details: moeder lijdt aan een postnatale depressie en vader is de kapitein van het schip.

Er breekt brand uit en het schip dreigt te zinken. Moeder is nergens te vinden, dus ziet vader zich genoodzaakt de beide baby's te redden. Maar moet hij, zoals de erecode voorschrijft, aan boord blijven en zijn kinderen aan wildvreemden in een van de reddingsboten meegeven? Hij besluit van niet en neemt met hen plaats in een van de sloepen. Het zal hem op tien jaar Sing Sing komen te staan wegens plichtsverzuim.

Dit is de eerste van een grote reeks verwikkelingen die de lezer alle uithoeken van de wereld laten zien. Marian en Jamie groeien op in Montana, bij een vriendelijke maar alcoholistische en goklustige oom. Na een optreden van een duo rondreizende luchtvaartpioniers te hebben gezien, raakt Marian geheel in de ban van het vliegen. Maar niemand wil een meisje vliegles geven en bovendien heeft ze het lesgeld niet. Pas als ze een paar jaar later een dranksmokkelaar leert kennen die verliefd op haar wordt - het zijn de tijden van de Drooglegging - krijgt ze haar kans. Ze maakt smokkelvluchten tussen Canada en de Verenigde Staten.

Later zal ze bush pilot in Alaska worden en tijdens de Tweede Wereldoorlog vliegt ze in Engeland militaire vliegtuigen van A naar B, als lid van een speciaal vrouwelijk pilotenteam. Uiteindelijk zal ze haar beroemde 'grote cirkel' vliegen.

De verhaallijn van Hadley - anders dan die van Marian in de eerste persoon verteld - geeft vooral een aanstekelijk, afwisselend hilarisch en vernietigend beeld van de wereld van Hollywood.

Bespiegelingen over de wereld van glitter en schijn worden afgewisseld met terugblikken op Hadleys jeugd. Nadat haar ouders bij een vliegtuigongeluk om het leven waren gekomen, werd ook zij opgevoed door een incompetente oom.

Een van de krachtigste rode draden in deze roman, en in de levens van beide hoofdpersonen, is de lange, zwaarbevochten weg richting vrouwenemancipatie. Telkens komt het weer terug: de systematische ondermijning van vrouwelijke ambitie, de ontkenning van vrouwelijk zelfbeschikkingsrecht, de onderdrukking van vrouwelijke lustgevoelens en natuurlijk, tegelijkertijd, seksueel misbruik van vrouwen, ook piepjong ('Dit is ons geheim').

In het verlengde hiervan handelt dit boek in bredere zin over genderidentiteit en over seksualiteit die afwijkt van wat maatschappelijk geaccepteerd is. Bij wijze van spreken de gehele lhbti-regenboog passeert de revue, zonder dat dit geforceerd of prekerig aandoet.

Door een combinatie van bewonderenswaardige research, knap inlevingsvermogen en scherp psychologisch inzicht is Shipstead erin geslaagd dit boek een buitengewoon overtuigend en authentiek karakter te geven. Ik ben niet de enige recensent die Marian Graves is gaan googlen om te zien of ze niet tóch een historische figuur is.

Bovendien is Shipsteads stijl superieur. Over de naar volwassenheid snakkende Marian schrijft ze: 'Ze was op een leeftijd waarop de toekomstige volwassene aan de kinderbotten rammelt als aan de tralies van een kooi.' Kapotgetraumatiseerde Duitse burgers in platgebombardeerde steden anno 1945 omschrijft ze als 'vogelverschrikkermensen'. Lustgevoelens zijn 'vonken als paardenbloesempluis'. De glimlach van een vlieginstructeur 'hangt als een haveloze hangmat tussen zijn oren'.

Rasverteller en stilist Maggie Shipstead houdt de lezer tot aan het slot in haar greep. En aan dat slot... Maar dat mag u zelf ontdekken.

*****

Uit het Engels vertaald door Marion Drolsbach en Lucie Schaap.

Meulenhoff; 672 pagina's; € 26,99.

Verberg tekst

‘De grote cirkel’ is een omvangrijke (671 p.) historische avonturenroman van Maggie Shipstead over twee vrouwen in totaal verschillende geografische gebieden en tijden. Marian heeft een fascinatie voor vliegen, ze stopt op haar veertiende met school en vindt een gevaarlijke beschermheer, een rijke dranksmokkelaar. Hij zorgt voor een vliegtuig en vlieglessen in ruil voor haar diensten. Hadley Baxter wordt in 2014 gecast om Marian te spelen in een film die draait om haar verdwijning op Antarctica. Ze dompelt zich onder in het karakter van Marian, waardoor de parallellen tussen hun levens zichtbaar worden. Geschreven met een prettige, vaardige vertelstem. Voor een brede tot literaire lezersgroep.Maggie Shipstead ontving voor haar werk de Dylan Thomas Prize en heeft de L.A. Times Book Prize for First Fiction gewonnen. Ze schreef voor onder meer de New York Times, The Washington Post, The Guardian en The Wall Street Journal. ‘De grote cirkel’ stond op de shortlist van de Booker Prize 2021, de Women’s Prize for Fiction 2022 en in de top 10 van de eindejaarslijstjes van onder meer de New York Times, TIME, The Washington Post en The Boston Globe. Verberg tekst